Τίρυνθα. Η μυκηναϊκή ακρόπολη
Κωνσταντίνος Νέζης
19/12/2020
Σούνιο. Το ακρωτήρι του Ποσειδώνα
-
Κωνσταντίνος Νέζης
Κωνσταντίνος Νέζης
Στο νοτιότερο τμήμα του νομού Αττικής βρίσκεται το ακρωτήριο του Σουνίου. Μια τοποθεσία μοναδικής ομορφιάς, γαλήνης και ενός υπέροχου ηλιοβασιλέματος. Στο Σούνιο βρίσκεται ο επιβλητικός ναός του θεού της θάλασσας Ποσειδώνα. Ένα μνημείο της κλασικής αρχαιότητας που μαρτυρά τη δύναμη και την ακμή της αρχαίας Αθήνας, αλλά και την αέναη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και το θείο.
Ο Όμηρος στη ραψωδία γ στους στίχους 278-283 της Οδύσσειας περιγράφει το ακρωτήριο ως «Σούνιον ιερόν».
Η λέξη Σούνιο αναφέρεται πολύ αργότερα στην τραγωδία του Σοφοκλή Αίας στους στίχους 1214-1220, καθώς και στο έργο του Παυσανία Ελλάδος Περιήγησις (Αττικά Α 1.1)
τῆς ἠπείρου τῆς Ἑλληνικῆς κατὰ νήσους τὰς Κυκλάδας καὶ πέλαγος τὸ Αἰγαῖον ἄκρα Σούνιον πρόκειται γῆς τῆς Ἀττικῆς.
"ἀλλ’ ὅτε Σούνιον ἱρὸν ἀφικόμεθ’, ἄκρον Ἀθηνέων,/ ἔνθα κυβερνήτην Μενελάου Φοῖβος Ἀπόλλων/ οἷσ’ ἀγανοῖσι βέλεσσιν ἐποιχόμενος κατέπεφνε,/ πηδάλιον μετὰ χερσὶ θεούσης νηὸς ἔχοντα,/ Φρόντιν Ὀνητορίδην, ὃς ἐκαίνυτο φῦλ’ ἀνθρώπων/ νῆα κυβερνῆσαι, ὁπότε σπέρχοιεν ἄελλαι.”
"νῦν δ᾽ οὗτος ἀνεῖται στυγερῷ δαί-/μονι· τίς μοι, τίς ἔτ᾽ οὖν τέρψις ἐπέσται;/ γενοίμαν ἵν᾽ ὑλᾶεν ἔπεστι πόντῳ/ πρόβλημ᾽ ἁλίκλυστον, ἄκραν/ ὑπὸ πλάκα Σουνίου,/ τὰς ἱερὰς ὅπως/ προσείποιμεν Ἀθάνας.”
Το Σούνιο ήταν ένας από τους αρχαίους δήμους της Αττικής και μέλος της Λεοντίδας φυλής. Εκεί λατρεύονταν η Αθηνά και ο Ποσειδώνας σε δυο ξεχωριστά ιερά, που βρίσκονταν στο ακρωτήριο του Σουνίου. Και οι δυο ναοί καταστράφηκαν από τους Πέρσες την περίοδο των Περσικών πολέμων το 480 π.Χ. Λίγο πιο πέρα από τα ερείπια του ναού της Αθηνάς Σουνιάδος χτίστηκε στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. ένας νέος ναός αφιερωμένος στη λατρεία του Ποσειδώνα.
Το ακρωτήριο του Σουνίου οχυρώθηκε την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του (βιβλίο Η’ 4.1) (παρεσκευάζοντο δὲ καὶ Ἀθηναῖοι, ὥσπερ διενοήθησαν, ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι τούτῳ τήν τε ναυπηγίαν, ξύλα ξυμπορισάμενοι, καὶ Σούνιον τειχίσαντες, ὅπως αὐτοῖς ἀσφάλεια ταῖς σιταγωγοῖς ναυσὶν εἴη τοῦ περίπλου,). Το φρούριο στην κορυφή του ήταν από τα ισχυρότερα της Αττικής και ερείπια των τειχών του μπορεί να δει και σήμερα ο επισκέπτης. Μέσα στο φρούριο βρίσκονταν ο συνοικισμός του αρχαίου δήμου, οι στρατώνες της μόνιμης φρουράς και διάφορα πηγάδια για την ύδρευση του. Η είσοδος στο φρούριο γινόταν νοτιοδυτικά από την πλευρά των νεωσοίκων.
Στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το Σούνιο και ο ερειπωμένος ναός αποτέλεσαν τόπο επίσκεψης διαφόρων περιηγητών και αρχαιολατρών από την Ευρώπη. Ο Γάλλος ναύαρχος βαρόνος de Saint Blancart έφτασε στην Αττική το 1537 και σημείωσε στο ημερολόγιο του.
Την άλλη μέρα, 17 Οκτωβρίου, περάσαμε ένα μεγάλο ακρωτήριο. Στην κορυφή του βράχου υπάρχουν 18 μεγάλοι κίονες. Εκεί όπως μας έλεγε ο Τούρκος πιλότος, δίδασκε ο Αριστοτέλης φιλοσοφία.
Ο Άγγλος περιηγητής Richard Chandler ταξίδεψε στη Μ. Ασία και την Ελλάδα από τον Ιούνιο του 1764 έως τον Ιούλιο του 1766. Ο Chandler κατέγραψε στο ταξιδιωτικό χρονικό του ό,τι άκουγε και έβλεπε για τον λαϊκό πολιτισμό των υπόδουλων Ελλήνων. Όταν βρέθηκε στο Σούνιο με τους συντρόφους του, έμαθε ότι ο Τζαφέρ μπέης, καπετάνιος μιας τουρκικής γολέτας, θρυμμάτισε τις κολώνες του ναού του Ποσειδώνα για να αφαιρέσει το μέταλλο που ένωνε τους σπονδύλους.
Το ιερό του Ποσειδώνα είχε ξεχωριστό περίβολο με πρόπυλο και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως δεύτερο οχυρό σε περίπτωση ανάγκης. Το πρόπυλο ήταν επιβλητικό με δυο κίονες μεταξύ παραστάδων στις δυο προσόψεις του και μήκος 12,5 μ. Κάθε τέσσερα χρόνια διοργανώνονταν εκεί γιορτή προς τιμή του θεού, στην οποία μετείχαν μεταξύ άλλων τα εξέχοντα μέλη της αθηναϊκής κοινωνίας. Η έλευση του χριστιανισμού και το τέλος της αρχαίας θρησκείας οδήγησαν το ιερό σε σταδιακή παρακμή και εγκατάλειψη.
Ο ναός του Ποσειδώνα χτίστηκε την εποχή του Περικλή τον 5ο αιώνα π.Χ δίπλα στον παλιό πώρινο ναό, που καταστράφηκε από τους Πέρσες. Ήταν μαρμάρινος περίπτερος δωρικού τύπου με διαστάσεις 31,12 μ. x 13,47 μ. και εξωτερική περιμετρική κιονοστοιχία 6×13 κιόνων. Διέθετε πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Ο πρόναος και ο οπισθόδομος είχαν δυο κίονες μεταξύ των παραστάδων. Πάνω από τον πρόναο υπήρχε η ζωφόρος με αναπαραστάσεις από την Κενταυρομαχία.
Το ιερό της Αθηνάς Σουνιάδος βρισκόταν χαμηλότερα από το ιερό του Ποσειδώνα και ήταν μικρότερο σε μέγεθος. Ο ναός της Αθηνάς χτίστηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. και βρισκόταν στη μέση του περίβολου του ιερού. Ο σηκός είχε διαστάσεις 15,60μ. x 11,14μ. και τέσσερις κίονες που στήριζαν την οροφή του. Στο ανατολικό τμήμα του στέκονταν το λατρευτικό άγαλμα της θεάς πάνω σε βάθρο. Διέφερε από τους άλλους ναούς της κλασικής εποχής στο γεγονός ότι είχε ιωνικές κιονοστοιχίες μόνο στην ανατολική και νότια πλευρά του. Βορειοανατολικά του ναού υπήρχε μικρότερος ναός με δυο κίονες στην είσοδο του. Ήταν αφιερωμένος πιθανώς στη λατρεία της θεάς Άρτεμης.
